Toprak Mahsulleri Ofisi Kuruluşunun 85’inci Yıl Dönümünü
13 Temmuz 1938 yılında, Mustafa Kemal ATATÜRK’ün imzası ile görev hayatına başlayan Toprak Mahsulleri Ofisi(TMO), bu yıl 85. Kuruluş yılını kutluyor.
13 Temmuz 1938 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 24/6/1938 tarihli ve 3491 sayılı Kanunla iktisadi devlet teşekkülü niteliğinde ve buğday işleri ile iştigal olmak üzere Kurulan TMO, sonraki yıllarda kendisine tevdi edilen görevlerle alanını genişletmiştir.
Verilen her görevi başarıyla yerine getiren TMO’nun 1938 yılından günümüze kısa tarihine birlikte bakalım.
Toprak Mahsulleri Ofisi; devlet geleneğinin modernize olmuş hâli olarak hububata direkt olarak müdahale edecek yapı ve kapasitede bir kurum özelliğiyle tarih sahnesine çıkmıştır.
Ülke yönetimleri, 1929 dünya ekonomik bunalımı nedeniyle tarım üretimlerini koruma politikalarını devreye sokmuş ve bu üretimleri artırmak için çeşitli yöntemlere başvurmuştur. Bu durum tarım ürünleri ihtiyacında ciddi bir artış meydana getirmiş, kaçınılmaz olarak arz-talep dengesini bozmuş, buğday arzının yükselmesi ise fiyatların trajik bir şekilde düşmesine yol açmıştır. Bu durum büyük çoğunlukla geçimini tarım ürünlerinden sağlayan Anadolu halkının ekonomik çöküşünü de beraberinde getirmiştir.
Bütün etkenler göz önüne alındığında hububat piyasasını dengede tutmak gerekiyordu ve bunun için de bir oluşuma ihtiyaç vardı. Bu amaçla 10.07.1932 tarihinde yürürlüğe giren 2056 sayılı Kanun çerçevesinde ilk başta Ziraat Bankası görevlendirilmiş ve çoğu Orta Anadolu’da olmak üzere ülkemizin muhtelif yerlerinde “Buğday Alım Şefliği” adı altında alım merkezleri açılmıştı.
Ziraat Bankasının 1932-1938 yılları arasında hububat piyasasına alım ve satım yaparak müdahale etme ve piyasayı regüle etme konusundaki faaliyetlerinin piyasa açısından önemli olduğunu gözleyen siyasi irade, piyasayı daha etkili bir şekilde kontrol edebilmek ve yönlendirebilmek için sadece bu işle uğraşacak müstakil bir kurumun kurulmasına giden süreci başlatmıştır.
Asli görevi çiftçiyi korumak, bu amaçla taban fiyatları belirlemek, stoklamak, stok yönetmek, dolayısıyla piyasada üreticiyle tüketici arasında denge kurmak, düzenleme yapmak, destekleme politikasına süreklilik kazandırmak, devlet müdahalesi yöntemiyle tahıl üretimini güvenceye almak ayrıca çok önemli bir alan olan haşhaş üretimini uluslararası ilişkilere uygun biçimde yasal sınırlara kavuşturmak amacıyla yeni bir kurumun kurulması zorunluluğu ortaya çıkmıştır.
Buğday işleri ile iştigal olmak üzere kuruldu
24.06.1938 tarihli ve 3491 sayılı Kanun’la iktisadi devlet teşekkülü niteliğinde olmak üzere Ticaret Bakanlığına bağlı olarak “Toprak Mahsulleri Ofisi” kurulmuş ve sermayesinin tamamı devlet tarafından karşılanan, devletin bir müteşebbis gibi ekonomik alanda faaliyette bulunduğu kurumlardan biri olmuştur.
Bir iktisadi devlet girişimi statüsü verilen Ofis, tahıllarla ilgili fiyat ve stoklama politikasını uygulayacaktı. TMO, 1938 yılında sadece buğday üreticisine destek olmak ve buğday piyasasını düzenlemek için kurulmuştu. Ofisin dış pazarları da yakından takip ederek iç piyasadaki hububatın yöreden yöreye farklılık gösteren fiyatlarını da standart bir hâle getirmesi beklenmekteydi.
Bu kanunla Toprak Mahsulleri Ofisine buğday fiyatlarının üreticiler bakımından normalin altına düşmesinin ve tüketici halk aleyhine yükselmesinin engellenmesi, buğday piyasasının korunması, düzenlenmesi, gerektiğinde buğday ithalatı ve ihracatı yapması, dünya buğday üretimi ve hareketlerini takip etmesi, gerekli görülecek yerlerde un ve ekmek fabrikaları kurması, uyuşturucu maddelerle ilgili devlet tekelini yürütmesi ve benzeri görevler verilmekteydi.
Bu çerçevede Ofis; savaş yıllarında benzin, otomobil lastiği, et kavurması, margarin ve hatta kahve gibi maddelerin de tedarik ve dağıtımında görev üstlenmiştir. Kuruluş kanununa dayanarak kısa sürede arpa, çavdar, yulaf, mısır, fındık, patates, pirinç, çeltik ile fasulye, nohut, mercimek gibi bakliyat, yağlı tohumlar ve uyuşturucu maddeleri de faaliyet alanı içine almıştır.
Kurulduğunda sadece 100 bin ton kadar depo devralan TMO, günümüzde lisanslı depolarla birlikte 12 milyonluk tonluk kapasiteyi aşmıştır. Çeşitli zamanlarda yapılan silo ve depo projeleri ile kapalı hububat muhafazasını hem tonaj hem de kalite olarak önemli bir aşamaya getirmiştir.
Ülkede ortaya çıkan sıkıntılı zamanlarda TMO’nun devrede olması son derece önemlidir. TMO, gerek üretimin bol olduğu yıllarda stok yaparak gerekse ithalat yolu ile ülkede hububat, bakliyat ve diğer tüketim malları ile ilgili darboğazların aşılmasında son derece kritik rol oynamıştır. Netice itibarıyla Ofis, 85 yıllık tarihi boyunca ülke ekonomisinde büyük bir vazife gerçekleştirmiş; her dönemde çağın gereklerine uyum sağlayan bir kurum olmuştur.
